دیدگاه‌های موجود در زمینه شناخت معارف مهدوی
اشاره
با توجه به دیدگاه‌ها و رویکردهای مختلفی که در زمینه شناخت باور مهدوی و فرهنگ انتظار وجود دارد، این پرسش مطرح می‌شود که آیا وجوه یاد شده براساس همه دیدگاه‌ها و رویکردهای موجود قابل بحث و بررسی هستند، یا اینکه تنها براساس دیدگاه و رویکرد ویژه ای می‌توان این وجوه را بررسی کرد و به پرسش‌های مطرح در هر یک از این زمینه‌ها پاسخ گفت؟
برای یافتن پاسخ این پرسش، لازم است مؤلفه‌های اساسی دو دیدگاه مهم از دیدگاه‌های موجود در زمینه شناخت معارف مهدوی را بررسی کنیم:
الف) دیدگاه کلامی – تاریخی
در این دیدگاه، سه جنبه از ابعاد شخصیت و زندگانی امام مهدی علیه السلام مورد توجه قرار می‌گیرد: نخست اینکه آن حضرت، حجت خدا، تداوم بخش سلسله حجت‌های الهی و دوازدهمین امام معصوم از تبار امامان معصوم شیعه علیهم السلام است که در حال حاضر در غیبت به سر می‌برد. دوم اینکه ایشان شخصیتی است تاریخی که در دوره زمانی معینی، از پدر و مادر مشخصی به دنیا آمده، حوادث متعددی را پشت سر گذاشته، با انسان‌های مختلفی ارتباط داشته و منشأ رویدادهای مختلفی در عصر غیبت صغرا بوده است. سوم اینکه آن حضرت منجی موعود شیعه است و با ظهور خود همه مظاهر ستم را نابود و جهان را از عدل و داد آکنده می‌سازد.
بر این اساس، در بیشتر کتاب‌هایی که با دیدگاه کلامی – تاریخی به بررسی شخصیت و جنبه‌های وجودی امام مهدی علیه السلام پرداخته اند، با سرفصل‌های مشابهی روبه رو می‌شویم که برخی از مهم ترین آنها به قرار زیر است: لزوم وجود حجت الهی در هر عصر؛ اثبات ولادت؛ دلایل امامت؛ ویژگی‌های شخصی؛ فلسفه غیبت؛ نواب خاص؛ راز طول عمر؛ معجزات؛ توقیعات (پیام ها) ؛ نشانه‌های ظهور آن حضرت و….
ب) دیدگاه فرهنگی – اجتماعی
این دیدگاه با پذیرش همه مبانی و اصول پذیرفته شده در دیدگاه کلامی – تاریخی در زمینه تولد، غیبت و ظهور آخرین حجت الهی، حضرت مهدی علیه السلام که بر اساس برهان‌ها و شواهد قطعی و تردیدناپذیر عقلی و نقلی به اثبات رسیده است، آن حضرت را حجت خدا بر بندگان و امامی می‌داند که در عصر حاضر همه اهل ایمان، وظایف و تکالیف مشخصی در برابر او دارند. این دیدگاه در پی آن است که موضوع مهدویت و انتظار را به عنوان مبنایی برای پی ریزی همه مناسبات فرهنگی، سیاسی و اقتصادی مسلمانان در عصر غیبت؛ طرحی برای رهایی جوامع اسلامی از تارهای درهم تنیده فرهنگ و مدنیت مغرب زمین و راه کاری برای گذر همه اهل ایمان از فتنه‌ها و آشوب‌های آخرالزمان مطرح سازد.
[معرفت امام زمان علیه السلام و تکلیف منتظران – جلد ۱، صفحه ۱۱]