ديدگاه‌های موجود در زمينه شناخت معارف مهدوی
اشاره
با توجه به ديدگاه‌ها و رويكردهاي مختلفي كه در زمينه شناخت باور مهدوي و فرهنگ انتظار وجود دارد، اين پرسش مطرح مي‌شود كه آيا وجوه ياد شده براساس همه ديدگاه‌ها و رويكردهاي موجود قابل بحث و بررسي هستند، يا اينكه تنها براساس ديدگاه و رويكرد ويژه اي مي‌توان اين وجوه را بررسي كرد و به پرسش‌هاي مطرح در هر يك از اين زمينه‌ها پاسخ گفت؟
براي يافتن پاسخ اين پرسش، لازم است مؤلفه‌هاي اساسي دو ديدگاه مهم از ديدگاه‌هاي موجود در زمينه شناخت معارف مهدوي را بررسي كنيم:
الف) ديدگاه كلامي – تاريخي
در اين ديدگاه، سه جنبه از ابعاد شخصيت و زندگاني امام مهدي عليه السلام مورد توجه قرار مي‌گيرد: نخست اينكه آن حضرت، حجت خدا، تداوم بخش سلسله حجت‌هاي الهي و دوازدهمين امام معصوم از تبار امامان معصوم شيعه عليهم السلام است كه در حال حاضر در غيبت به سر مي‌برد. دوم اينكه ايشان شخصيتي است تاريخي كه در دوره زماني معيني، از پدر و مادر مشخصي به دنيا آمده، حوادث متعددي را پشت سر گذاشته، با انسان‌هاي مختلفي ارتباط داشته و منشأ رويدادهاي مختلفي در عصر غيبت صغرا بوده است. سوم اينكه آن حضرت منجي موعود شيعه است و با ظهور خود همه مظاهر ستم را نابود و جهان را از عدل و داد آكنده مي‌سازد.
بر اين اساس، در بيشتر كتاب‌هايي كه با ديدگاه كلامي – تاريخي به بررسي شخصيت و جنبه‌هاي وجودي امام مهدي عليه السلام پرداخته اند، با سرفصل‌هاي مشابهي روبه رو مي‌شويم كه برخي از مهم ترين آنها به قرار زير است: لزوم وجود حجت الهي در هر عصر؛ اثبات ولادت؛ دلايل امامت؛ ويژگي‌هاي شخصي؛ فلسفه غيبت؛ نواب خاص؛ راز طول عمر؛ معجزات؛ توقيعات (پيام ها) ؛ نشانه‌هاي ظهور آن حضرت و….
ب) ديدگاه فرهنگي – اجتماعي
اين ديدگاه با پذيرش همه مباني و اصول پذيرفته شده در ديدگاه كلامي – تاريخي در زمينه تولد، غيبت و ظهور آخرين حجت الهي، حضرت مهدي عليه السلام كه بر اساس برهان‌ها و شواهد قطعي و ترديدناپذير عقلي و نقلي به اثبات رسيده است، آن حضرت را حجت خدا بر بندگان و امامي مي‌داند كه در عصر حاضر همه اهل ايمان، وظايف و تكاليف مشخصي در برابر او دارند. اين ديدگاه در پي آن است كه موضوع مهدويت و انتظار را به عنوان مبنايي براي پي ريزي همه مناسبات فرهنگي، سياسي و اقتصادي مسلمانان در عصر غيبت؛ طرحي براي رهايي جوامع اسلامي از تارهاي درهم تنيده فرهنگ و مدنيت مغرب زمين و راه كاري براي گذر همه اهل ايمان از فتنه‌ها و آشوب‌هاي آخرالزمان مطرح سازد.
[معرفت امام زمان علیه السلام و تکلیف منتظران – جلد ۱، صفحه ۱۱]