فضیلت انتظار امام زمان علیه السلام
اشاره
در روایات اسلامی چنان مقام و منزلتی برای منتظران موعود شمرده شده است که گاه انسان را به تعجب وا می‌دارد که چگونه ممکن است عملی که شاید در ظاهر ساده جلوه کند، از چنین فضیلتی برخوردار باشد. البته توجه به فلسفه انتظار و وظایفی که برای منتظران واقعی آن حضرت شمرده شده است، راز این فضیلت را روشن می‌سازد. در اینجا به فضایلی اشاره می‌کنیم که برای منتظران حضرت بقیه الله الأعظم آورده اند:
۱. امام سجاد علیه السلام، منتظران را برترین مردم همه روزگاران می‌شمارد:
… إِنَّ أَهلَ زَمانِ غَیبَتِهِ القائِلونَ بِإِمامَتِهِ المُنتَظِرونَ لِظُهُورِهِ أَفضَلُ مِن کُلِّ أَهلِ زَمانٍ. [۱]
آن گروه از مردم عصر غیبتِ امام دوازدهم که امامت او را پذیرفته اند و منتظر ظهور او هستند، برترین مردم همه روزگاران هستند.
۲. شیخ صدوق در کتاب کمال الدین از امام صادق علیه السلام روایت کرده است که آن حضرت به نقل از پدران بزرگوارشان – بر آنها درود باد – فرمود: «اَلْمُنْتَظِرُ لِأَمْرِنا کَالْمُتِشَحِّطِ بِدَمِهِ فی سَبیلِ اللّهِ؛ منتظر امر (حکومت) ما، بسان آن است که در راه خدا به خون خود غلتیده باشد». [۱]
۳. در همان کتاب، به نقل از امام صادق علیه السلام، روایت دیگری به این شرح در فضیلت منتظران وارد شده است:
طُوبی لِشیعَهِ قائِمِنَا الْمُنْتَظِرینَ لِظُهُورِهِ فِی غَیْبَتِهِ وَ الْمُطیعینَ لَهُ فِی ظُهُورِهِ أُولئِکَ أَوْلِیاءُ اللّهِ الَّذینَ لا خَوْفٌ عَلَیْهِمْ وَ لا هُمْ یَحْزَنُونَ. [۲]
خوشا به حال شیعیان قائم ما که در زمان غیبتش، چشم به راه ظهور او هستند و هنگام ظهورش، فرمان بردار او. آنان اولیای خدا هستند، همان‌ها که نه ترسی برایشان هست و نه اندوهگین می‌شوند.
۴. در روایت دیگری، مجلسی از امام صادق علیه السلام چنین نقل می‌کند:
مَنْ ماتَ مِنْکُمْ وَ هُوَ مُنْتَظِرٌ لِهذَا الْأَمْرِ کَمَنْ هُوَ مَعَ الْقائِمِ فی فُسْطاطِهِ. قالَ: ثُمَّ مَکَثَ هَنیئَهً، ثُمَّ قالَ: لا بَلْ کَمَنْ قارَعَ مَعَهُ بِسَیْفِهِ. ثُمَّ قالَ: لا وَ اللّهِ کَمَنِ اسْتَشْهَدَ مَعَ رَسُولُ اللّهِ صلی الله علیه و آله. [۳]
هر کس از شما بمیرد در حالی که منتظر این امر باشد، همانند کسی است که با حضرت قائم علیه السلام در خیمه اش بوده باشد. سپس حضرت چند لحظه ای درنگ کرد و آن گاه فرمود: نه، بلکه مانند کسی است که در خدمت آن حضرت شمشیر بزند. سپس فرمود: نه، به خدا همچون کسی است که در پیش گاه رسول خدا صلی الله علیه و آله شهید شده باشد.
ممکن است برای بسیاری این پرسش پیش آید که چرا انتظار چنین فضیلت برجسته ای دارد؟ برای رسیدن به پاسخ مناسبی برای این پرسش، باید به چند نکته اساسی توجه کرد:
الف) انتظار، حلقه پیوند شیعه با امام معصوم
چنان که می‌دانید، «ولایت» و «امامت»، رکن اساسی مکتب تشیع است. اعتقاد به ضرورت وجود حجت خدا و امام معصوم در هر عصر و زمان، از مهم ترین نقاط تمایز این مکتب از دیگر مکتب هاست. از دیدگاه شیعه، پذیرش ولایت معصومین علیهم السلام و به طور کلی، تسلیم در برابر امام و حجت عصر، سرآمد همه فضیلت‌ها و شرط اساسی پذیرش همه اعمال عبادی است. با توجه به این نکته‌ها درمی یابیم که «انتظار» در زمان غیبت و حضور نداشتن ظاهری امام در جامعه، به نوعی اعلام پذیرش ولایت و امامت آخرین امام از سلسله امامان شیعه است. همین انتظار موجب می‌شود ارتباط شیعیان با امامشان، هرچند به صورت ارتباط قلبی و معنوی، حفظ شود و آنها در همه اعصار از فیض وجود امامشان برخوردار باشند.
بر همین اساس است که برخی صاحب نظران فرموده اند:
انسان در عصر غیبت یا منتظر است یا گرفتار جاهلیت. ما در عصر غیبت، قسم سوم نداریم. یا مردم منتظران راستین ظهور ولیّ عصر – ارواحنا فداه – اند یا اگر منتظر نشدند، در جاهلیت به سر می‌برند. [۱]
در روایتی که از امام سجاد علیه السلام نقل شده است، آن حضرت با پیش بینی دوران غیبت دوازدهمین امام از سلسله جانشینان پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله، کسانی را که در زمان غیبت، امامت این امام را پذیرا می‌شوند و در انتظار او به سر می‌برند، برترین مردم همه زمان‌ها معرفی می‌کند. امام سجاد علیه السلام، دلیل این برتری را این می‌داند که برای آنها غیبت و حضور هیچ تفاوتی ندارد و همان وظایفی را که در زمان حضور باید انجام دهند، در زمان غیبت انجام می‌دهند:
ثُمَّ تَمتَدُّ الغَیبَهُ بِوَلیِّ اللّه ِ – عَزَّ وَ جَلَّ – اَلثانِیَ عَشَرَ مِن أَوصیاءِ رَسولِ اللّه ِ صلی الله علیه و آله وَ الأَئِمَّهِ مِن بَعدهِ. یا أَبا خالِدِ! إِنَّ أَهلَ زَمانِ غَیبَتِهِ، القائِلینَ بِإِمامَتِهِ وَ المُنتَظِرینَ لِظُهورِهِ أَفضَلُ مِن أَهلِ کُلَّ زَمانٍ؛ لِأَنّ اللّه َ – تَبارکَ و تَعالی – أَعطاهُم مِن العُقولِ وَالأَفهامِ وَالمَعرِفَهِ ما صارَت بِهِ الغَیبَهُ عِندَهُم بِمَنزِلَهِ المُشاهَدَهِ وَ جَعَلَهُم فِی ذلکَ الزَمانِ بِمَنزِلَهِ الُمجاهِدینَ بَینَ یَدیِ رَسولِ اللّه ِ صلی الله علیه و آلهبِالسَّیفِ. أولئِکَ الُمخلِصونَ حَقَّا وَ شَیعَتُنا صِدقا وَ الدُّعاهِ إِلی دینِ اللّه ِ – عَزَّ وَ جَلَّ – سِرّا وَ جَهْرا. [۱]
غیبت دوازدهمین ولیّ خداوند صاحب عزت و جلال از سلسله جانشینان رسول خدا – درود خدا بر او و خاندانش باد – و امامان پس از او به درازا می‌کشد. ای اباخالد! آن گروه از مردم که در زمان غیبت او امامتش را پذیرفته و منتظر ظهور اویند، برترین مردم همه زمان‌ها هستند؛ زیرا خداوند که گرامی و بلندمرتبه است، چنان خِرَد، درک و شناختی به آنها ارزانی داشته که غیبت [و حضور نداشتن امام ]برای آنها همانند مشاهده [و حضور امام ]است. خداوند، مردم این زمان را مانند کسانی قرار داده است که با شمشیر در پیش گاه رسول خدا – درود خدا بر او و خاندانش باد – جهاد می‌کنند. آنها مخلصان واقعی، شیعیان راستین ما و دعوت کنندگان به سوی دین خدا در پنهان و آشکار هستند.
بنابراین، اگر «انتظار» را از مکتب شیعه بگیریم، تفاوت چندانی میان این مکتب و دیگر مکتب‌ها باقی نخواهد ماند. البته انتظار به همان مفهوم درست آن؛ یعنی امید داشتن به ظهور و قیام عدالت گستر دوازدهمین امام معصوم از خاندان پیامبر اکرم صلی الله علیه و آله، همو که در حال حاضر، حجت خدا، واسطه فیض الهی، زنده و شاهد و ناظر اعمال شیعیان خود و فریادرس آنها در گرفتاری‌ها است.
ب) انتظار، معیار ارزش انسان ها
آرزوها و آمال انسان ها، معیار خوبی برای سنجش میزان رشد، کمال و تعالی آنهاست تا آنجا که برخی می‌گویند: «بگو چه آرزویی داری، تا بگویم کیستی. » آرزوهای بلند، متعالی و ارزشمند از کمال روح و رشد شخصیت انسان‌ها و بلندای همت آنها حکایت می‌کند. به عکس، آرزوهای خرد، حقیر و بی ارزش، نشان از بی همتی و رشدنیافتگی افراد دارد.
آرزوها، انسان را به حرکت وا می‌دارد و به طور طبیعی، هر چه همت، بلندتر و آرزو، ارزشمندتر باشد، حرکت و تلاش انسان نیز از ارزش بیشتری برخوردار خواهد بود. امام علی علیه السلام در همین زمینه می‌فرماید: «قَدْرُ الرَّجُلِ عَلی قَدْرِ هِمَّتِهِ؛ ارزش مرد به اندازه همت اوست. » [۱]
و در جای دیگر می‌فرماید: «قِیمَهُ کُلِّ امرِی ءٍ ما یُحسِنُهُ؛ مرد را آن بهاست که در دیده اش زیباست. » [۲] بدین ترتیب، می‌توان گفت چون انسان منتظر، برترین و ارزشمندترین آرزوهای ممکن را داراست، به طور طبیعی، از بهترین و والاترین ارزش‌ها نیز برخوردار است.
آرزوی نهایی انسان منتظر، حاکمیت نهایی دین خدا و مذهب اهل بیت علیهم السلام بر سراسر جهان، استقرار حکومت صالحان و مستضعفان در سراسر گیتی، کوتاه شدن دست ستم کاران و مستکبران از جهان، برقراری نظام قسط و عدالت بر پهنه زمین و گسترش امنیت و رفاه در همه جای کره خاکی است؛ آرزویی که از ابتدای تاریخ تاکنون و در زمان هیچ پیامبری محقق نشده است. به یقین، چنین آرزوی بلندی از ارزش و فضیلتی وصف ناپذیر برخوردار است. البته به شرط آنکه «منتظر» به تناسب آرزوی بلند خود، از تلاش و کوشش برای تحقق هر چه زودتر این آرزو کوتاهی نکند.
ج) انتظار، عامل پویایی و سازندگی فرد و اجتماع
چنان که از مطالب بعدی و در بحث از «وظایف منتظران» و «نقش سازنده انتظار» روشن خواهد شد، انتظار در سازندگی، پویایی و اصلاح فرد و جامعه در زمان غیبت، نقش مهمی دارد. اگر انسان منتظر به وظایفی که برای او شمرده شده است، عمل کند، به الگوی مطلوب انسان دین دار دست می‌یابد و از جایگاه و مرتبه والایی برخوردار می‌شود. به عبارت دیگر، انسان منتظر با رعایت همه شرایط انتظار به شأن و منزلت مورد انتظار دین اسلام می‌رسد و به بالاترین نقطه کمال دست می‌یابد.
با توجه به آنچه گفته شد، به رمز برشمردن فضایل بی شمار برای منتظران پی می‌بریم و درمی یابیم که چرا از نظر اسلام، انسان منتظر از چنین مقام و مرتبه بلندی برخوردار است.
———-
[۱]: بحار الأنوار، ج ۵۲، ص ۱۲۲، ح ۴.
[۱]: کمال الدین و تمام النعمه، ج ۲، ص ۶۴۵، ح ۶.
[۲]: همان، ج۲، ص۳۵۷، ح۵۴.
[۳]: بحار الأنوار، ج ۵۲، ص ۱۲۶، ح ۱۸.
[۱]: عبدالله جوادى آملى، «امام زمان علیه السلام خلیفه خداست نه وکیل مردم»، موعود، سال دوازدهم، شماره ۸۴، بهمن ۱۳۸۶.
[۱]: کمال الدین و تمام النعمه، ج ۱، ص ۳۲۰؛ بحار الأنوار، ج ۵۲، ص ۱۲۲، ح ۴.
[۱]: نهج البلاغه، ترجمه: سید جعفر شهیدى، باب گزیده سخنان حکمت آمیز امیر مؤمنان على علیه السلام، ش ۴۷، ص ۳۶۹.
[۲]: همان، ش۸۱، ص۳۷۳.
[معرفت امام زمان علیه السلام و تکلیف منتظران – جلد ۱، صفحه ۲۸۹]