ویژگی‌های امام مهدی علیه السلام
اشاره
نویسنده ارجمند کتاب مکیال المکارم، در بخش چهارم کتاب خود، جمال و زیبایی حضرت مهدی علیه السلام را یکی از ویژگی‌های آن حضرت می‌شمرد و می‌نویسد:
بدان که مولای ما حضرت صاحب الزمان علیه السلام، زیباترین و خوش صورت ترین مردم است؛ زیرا شبیه ترین مردم به پیامبر اکرم صلی الله علیه و آلهاست. [۱]
از بررسی روایات و مطالعه حکایت‌های نیک بختانی که توفیق زیارت آن امام را یافته اند، برمی آید که قامت و رخسار نازنین امام عصر علیه السلام در کمال زیبایی و اعتدال بوده و سیمای مبارکش، دل ربا و خیره کننده است.
همین قامت رعنا و رخسار دل ربا موجب شده است هزاران عاشق دل سوخته در آغاز هر صبح بازاری و التماس از خدای خود چنین بخواهند:
أَللّهُمَّ أَرِنیِ الطَّلْعَهَ الرَّشیدَهَ وَ الغُرَّهَ الحَمیدَهَ وَ اکْحُلْ ناظِری بِنَظْرَهٍ مِنّی إِلَیْهِ. [۲]
خداوندا! آن چهره زیبا و جمال دل آرا را به من بنمای و چشمان مرا با یک نظر به او روشنایی بخش.
آن حضرت، افزون بر همه زیبایی‌های ظاهری، جامع همه کمالات روحی و سجایای اخلاقی نیز هست. همین امر موجب شده که ایشان از نظر خلق و خو، شبیه ترین مردم به پیامبر باشد. از آنجا که آشنایی بیشتر با صفات و خصال یوسف زهرا، حضرت مهدی علیه السلام راهی برای شناخت مدعیان دروغین به شمار می‌آید و افزون بر این می‌تواند موجب انس و ارتباط شیعیان با آن عزیز غایب از نظر باشد، با بهره گیری از کلمات معصومان علیهم السلام و حکایت‌های نقل شده از تشرّف یافتگان، به بررسی این موضوع می‌پردازیم. باشد تا به مصداق «وصف العیش نصف العیش»، ما هم از آن جمال دل آرا بهره مند شویم.
سیمای ظاهری
روایات فراوانی در توصیف جمال دل آرای آخرین حجت خدا، حضرت مهدی علیه السلام وارد شده است که در مجموع آنها را به دو بخش می‌توان تقسیم کرد:
الف) روایاتی که به توصیف کلی سیرت و صورت آن حضرت، بسنده و از ایشان به عنوان شبیه ترین مردم به رسول خدا صلی الله علیه و آله یاد کرده اند که از آن جمله به روایات زیر می‌توان اشاره کرد:۱. از جابر بن عبدالله انصاری نقل شده است که پیامبر گرامی اسلام فرمود:
المَهْدِیُ مِنْ وُلْدِی، إسْمُهُ إسمی، و کُنْیَتُهُ کُنْیَتی، أشْبَهُ النّاسِ بی خَلْقا و خُلْقا…. [۱]
مهدی از فرزندان من است. اسم او، اسم من و کنیه او، کنیه من است. او از نظر خَلق و خُلق، شبیه ترین مردم به من است.
۲. احمد بن اسحاق بن سعد قمی می‌گوید: از امام حسن عسکری علیه السلام شنیدم که می‌فرمود:
ألْحَمْدُ لِلّهِ الَّذی لَمْ یُخْرِجْنی مِنَ الدُّنْیا حَتّی أَرانِیَ الخَلَفَ مِنْ بَعْدی، أشْبَهَ النّاسِ بِرَسُولِ اللّهِ صلی الله علیه و آله خَلْقا و خُلقا…. [۱]
سپاس از آن خدایی است که مرا از دنیا نبرد تا آنکه جانشین مرا به من نشان داد. او از نظر آفرینش و اخلاق، شبیه ترین مردم به رسول خدا صلی الله علیه و آله است.
با توجه به این روایات، همه خصال و صفاتی را که در قرآن و روایات به پیامبر گرامی اسلام نسبت داده شده است، به وجود مقدس امام مهدی علیه السلام نیز می‌توان نسبت داد. روایاتی که به توصیف ویژگی‌های ظاهری پیامبر اکرم صلی الله علیه و آلهپرداخته اند،
فراوانند. در اینجا به یکی از آنها اشاره می‌کنیم. در روایتی که از امام محمد باقر علیه السلام نقل شده، ویژگی‌های ظاهری پیامبر خاتم چنین توصیف شده است:
رخسار پیامبر خدا، سپید آمیخته به سرخی و چشمانش سیاه و درشت و ابروانش به هم پیوسته و کف دست و پایش پر گوشت و درشت بود؛ بدان سان که گویی طلا بر انگشتانش ریخته باشد. استخوان دو شانه اش بزرگ بود. چون به کسی روی می‌کرد، به خاطر مهربانی شدیدی که داشت، با همه بدن به جانب او توجه می‌کرد. یک رشته موی از گودی گلو تا نافش روییده بود، انگار که میانه صفحه نقره خالص، خطی کشیده شده باشد. گردن و شانه هایش مانند گلاب پاش سیمین بود. بینی کشیده ای داشت که هنگام آشامیدن آب نزدیک بود به آب برسد. هنگام راه رفتن محکم قدم برمی داشت که گویا به سرازیری فرود می‌آید. باری، نه قبل و نه پس از پیامبر خدا کسی مثل او دیده نشده است. [۲]
ب) روایاتی که خصال و سیمای امام مهدی علیه السلام را به تفصیل بیان کرده و ویژگی‌های آن حضرت را یک به یک برشمرده اند. برخی از روایاتی که در این زمینه وارد شده، به شرح زیر است:
۱. پیامبر گرامی اسلام، امام مهدی را شبیه خود معرفی کرده و در توصیف او می‌فرماید:
بِأَبِی وَ أُمِّی سَمِیِّی وَ شَبِیهِی وَ شَبِیهِ مُوسَی بْنِ عِمرَانِ، عَلَیْهِ جُیُوبُ [جَلابِیبُ] النُّورِ تَتَوَقَّدُ مِنْ شُعاعِ الْقُدْسِ. [۱]
پدر و مادرم به فدای او که هم نام من، شبیه من و شبیه موسی زاده عمران است. بر [بدن] او نوارهایی [جامه هایی] از نور است که از شعاع قدس روشنایی می‌یابد.
۲. آن حضرت در روایت دیگری در توصیف چهره فرزندش، امام مهدی علیه السلام می فرماید:
اَلْمَهدِیُّ مِنْ وُلْدِی وَجْهُهُ کَاْلقَمَرِ الدُّرِیِّ…. [۲]
مهدی از فرزندان من است. چهره او مانند ماه درخشنده است.
۳. پیامبر اعظم صلی الله علیه و آله در روایتی، پیشانی و بینی امام مهدی علیه السلام را این گونه توصیف می‌کند:
اَلْمَهدِیُّ مِنِّی أَجلَی الجِبْهَهِ أَقْنَی الأَنْفِ…. [۳]
مهدی از من است، پیشانی گشاده و بینی کشیده دارد.
۴. در روایت دیگری که از پیامبر خاتم صلی الله علیه و آله نقل شده، رنگ چهره و اندام امام مهدی علیه السلام چنین توصیف شده است:
اَلْمَهْدِیُّ رَجُلٌ مِنْ وُلْدِی لَوْنُهُ لَوْنُ عَرَبِیٍّ وَ جِسْمُهُ جِسْمُ إِسرائِیلی عَلی خَدِّهِ الأَیْمَنِ خالٌ کَأَنَّهُ کَوْکَبٌ دُرِّیٌّ…. [۴]
مهدی مردی از فرزندان من است رنگ [چهره] او رنگ عربی [۱] و اندام او اندام اسرائیلی [۲] است بر گونه راست او خالی است که همانند ستاره درخشان است.
۵. با توجه به همه ویژگی‌های یاد شده است که پیامبر اسلام در وصف امام مهدی علیه السلام می‌فرماید:
المَهْدِیُّ طاوُوسُ أَهْلِ الْجَنَّهِ. [۳]
مهدی، طاووس اهل بهشت است.
۶. امام باقر علیه السلام از پدرش و جدش روایت می‌کند که روزی امام علی علیه السلام در حالی که بالای منبر بود، فرمود:
یَخْرُجُ رَجُلٌ مِنْ وُلْدی فی آخِرِالزَّمانِ أبْیَضُ اللَّونِ، مُشْرَبٌ بِالحُمْرَهِ، مَنْدَحُ [مَبْدحُ ]البَطْنِ، عَریضُ الفَخْذَینِ، عَظیمُ مَشاشِ المِنْکَبَینِ، بِظَهْرِهِ شامَتانِ؛ شامَهٌ عَلی لَونِ جِلْدِهِ و شامَهٌ عَلی شِبْهِ شامَهِ النَّ-بِیِّ صلی الله علیه و آله…. [۴]
از فرزندان من در آخرالزمان، مردی ظهور می‌کند که رنگ [صورتش ]سفید متمایل به سرخی و سینه اش فراخ و ران هایش ستبر و شانه هایش قوی است و در پشتش دو خال است، یکی، به رنگ پوستش و دیگری، مشابه خال پیامبر اکرم – درود خدا بر او و خاندانش باد -.
۷. امام رضا علیه السلام نیز در بیان صفات و ویژگی‌های امام عصر علیه السلام می‌فرماید:
إنَّ القائِمَ هُوَ الذَّی إِذا خَرَجَ کانَ فی سِنِّ الشُّیُوخِ وَ مَنْظَرِ الشَّبابِ، قَوِیّا فی بَدَنِه حَتّی لَوْ مَدَّ یَدَهُ إِلی أعْظَمِ شَجَرَهٍ عَلی وَجْهِ الأَرْضِ لَقَلَعَها و لَوْصاحَ بَیْنَ
الجِبالِ لَتَدَکْدَکَتْ صُخُورُها. [۱]
قائم کسی است که در سن پیرمردان و با چهره جوانان قیام کند و نیرومند باشد تا بدان جا که اگر دستش را به سوی بزرگ ترین درخت روی زمین دراز کند، آن را از جای برکند و اگر بین کوه‌ها فریاد برآورد، صخره‌های آن فروپاشد.
۸. حضرت رضا علیه السلام در روایت دیگری، در پاسخ اباصلت هروی که از ایشان پرسید: «نشانه‌های قائم شما هنگام ظهور چیست؟ » می‌فرماید:
عَلامَتُهُ أَنْ یَکُونَ شَیْخَ السِّنِّ، شابَّ المَنْظَرِ، حَتّی أَنَّ النّاظِرَ إِلَیهِ لَیَحْسَبَهُ ابْنَ أرْبَعینَ سَنَهً أوْ دُونَها و إِنَّ مِن عَلاماتِه أَنْ لایَهْرَمَ بِمُرُورِ الأَیّامِ وَ اللَّیالِیَ حَتّی یَأتِیَهُ أَجَلُهُ. [۲]
نشانه اش این است که در سن پیری است، ولی منظرش جوان است، به گونه ای که بیننده می‌پندارد چهل ساله یا کمتر از آن است. نشانه دیگرش آن است که به گذشت شب و روز پیر نشود تا آنکه اَجَلش فرا رسد.
۹. ابراهیم بن مهزیار نیز که به شرف ملاقات امام مهدی علیه السلام رسیده است، در بیان خصال آن امام می‌گوید:
او جوانی نورس و نورانی و سپید پیشانی بود با ابروانی گشاده و گونه‌ها و بینی کشیده و قامتی بلند و نیکو چون شاخه سرو. گویا پیشانی اش ستاره ای درخشان بود و برگونه راستش، خالی بود که مانند مشک و عنبر بر صفحه ای نقره ای
می درخشید. بر سرش، گیسوانی پرپشت و سیاه و افشان بود که روی گوشش را پوشانده بود. سیمایی داشت که هیچ چشمی برازنده تر و زیباتر و با طمأنینه تر و باحیاتر از آن ندیده است. [۱]
۱۰. علی بن ابراهیم بن مهزیار اهوازی که بیست مرتبه به شوق دیدار امام مهدی علیه السلام به حج مشرف شد و سرانجام نیز به توفیق دیدار آن حضرت دست یافت، در گزارش دیدار خود چهره و قامت دلربای امام را این گونه توصیف می‌کند:
… وَ هُوَ کَأُقْحُوانَهِ أُرْجُوانِ قَدْ تَکاثَفَ عَلَیْهَا النَّدی وَ أَصابَهَا أَلَمُ الهَوی [۲]
وَ إِذا هُوَ کَغُصْنِ بانٍ أَوْ قَصِیبِ رَیْحانِ، سَمْحٌ، سَخِیٌّ تَقِیٌّ نَقِیٌّ لَیْسَ بالطَّویلِ الشّامِخِ وَ لا بالقَصیرِ اللاّزقِ بَلْ مَرْبُوعُ القامَهِ، مُدَوَّرُ الهامَّهِ، واسِعُ الصَّدْرِ، صَلتُ الجَبینِ، مَقْروُنُ الحاجِبَیْنِ، عَلی خَدِّهِ الأَیمَنِ خالٌ کأَنَّهُ فُتاتُ المِسْکِ عَلی رَضْراضَهِ عَنْبَرِ. [۳]
[رخسار] او [در لطافت] مانند [گل های] بابونه [و در رنگ، مانند ]ارغوان بود که بر آن شبنم نشسته و [شدت سرخی اش را] هوا شکسته است.
———-
[۱]: سید محمدتقى موسوى اصفهانى، مکیال المکارم فى فوائد الدعا للقائم علیه السلام، ترجمه: سید مهدى حائرى قزوینى، چاپ دوم: تهران، دفتر تحقیقات و انتشارات بدر، ۱۴۱۲ ه. ق، ج ۱، ص ۱۳۲.
[۲]: «قسمتى از دعاى عهد»، بحار الأنوار، ج ۹۹، ص ۱۱۱؛ شیخ عباس قمى، مفاتیح الجنان.
[۱]: کمال الدین و تمام النعمه، ترجمه: منصور پهلوان، چاپ اول: قم، سازمان چاپ و نشر دارالحدیث، ۱۳۸۰، ج ۱، باب ۲۵، صص ۵۳۴ و ۵۳۵، ح ۱.
[۱]: همان، ج ۲، باب ۳۸، ص ۱۱۸، ح ۷.
[۲]: الکافى، ج۱، ص ۴۴۳.
[۱]: بحار الأنوار، ج ۳۶، ص ۳۳۷، ح ۲۰۰.
[۲]: همان، ج ۵۱، ص ۹۱.
[۳]: همان، ص ۹۰.
[۴]: همان، ص ۹۵.
[۱]: رنگ عربى، گندم گون یا سفید است. در برخى روایات وارد شده است که رنگ چهره امام مهدى علیه السلامهمانند رنگ چهره پیامبر اکرم صلى الله علیه و آله؛ یعنى سپید آمیخته به سرخى است.
[۲]: مراد از اندام اسرائیلى، اندام فرزندان یعقوب علیه السلام است که به داشتن قد بلند و اندام رشید مشهور بودند.
[۳]: بحار الأنوار، ج ۵۱، ص ۹۱.
[۴]: کمال الدین و تمام النعمه، ج۲، باب ۵۷، ص ۵۶۰، ح ۱۸.
[۱]: همان، ج ۲، باب ۳۵، ص ۶۹، ح ۸.
[۲]: همان، باب ۵۷، ص ۵۵۸، ح ۱۲.
[۱]: کمال الدین و تمام النعمه، ج ۲، باب ۴۳، ص ۴۴۶، ح ۱۶.
[۲]: علامه مجلسى رحمه الله در شرح عبارت یاد شده مى نویسد: «فیروزآبادى گوید: «أُقْحُوان» به معناى «بابونه» و «أُرجُوان» به معناى رنگ سرخ است». شاید معناى عبارت یاد شده این باشد که او در لطافت مانند [گل هاى ]بابونه و در رنگ مانند ارغوان است؛ زیرا بابونه سفید است. بعید نیست که عبارت در اصل چنین بوده باشد: «[و هو ]کأقحوانه و أرجوان [قد تکاثف] علیها [الندى] و أصابهما [ألم الهوى]»؛ [او] مانند بابونه و ارغوان بود که بر آنها [شبنم نشسته] و [نسیم هوا ]آنها را حرکت داده است. » یا اینکه «ارجوان» بدل «اقحوان» بوده است و نسخه نویسان آنها را با هم جمع کرده اند. تعبیر «قد تکاثف علیها الندى؛ بر آن شبنم نشسته بود» به عرق نشسته بر گونه هاى آن حضرت و عبارت «أصابها ألم الهوى» به شکسته شدن رنگ سرخ گونه ایشان و کم شدن شدت آن، یا به مخلوط شدن رنگ سفید یا سرخ گونه آن جناب با گندم گونى، اشاره دارد؛ یعنى در بیان گندم گون بودن چهره آن جناب نهایت ادب را به کار برده است. بحار الأنوار، ج ۵۲، ص۱۲
[۳]: کتاب الغیبه طوسى، صص ۱۶۰ و ۱۶۱؛ کمال الدین و تمام النعمه، ج ۲، باب ۴۳، صص ۴۶۸ و ۴۶۹، ح۲۳ (با اندک تفاوتى در متن روایت) ؛ بحار الأنوار، ج ۵۲، ص ۱۱، ح ۶.
[معرفت امام زمان علیه السلام و تکلیف منتظران – جلد ۱، صفحه ۳۵]